Askisi.Net - Diyet ürünleri sa?l??a zararl? m?

Diyete yard?mc? oldu?u söylenen metabolizma h?zland?r?c? açl?k kapat?c? vs ürünler reklamlar?nda bahsedildi?i gibi yararl? m? Maalesef günümüzde alternatif tedaviler hakk?nda internette ve baz? yay?n organlar?nda yararlar? ve mutlaka kullan?lmas? gerekti?i ile ilgili yaz?lar görmekteyiz Daha da önemlisi de bütün bireylerin bu çekici sadece anektodal verilmi? mucizevi bilgilere inanarak hemen kullanmas? gerçe?i

Diyete yard?mc? oldu?u söylenen, metabolizma h?zland?r?c?, açl?k kapat?c?, vs. ürünler reklamlar?nda bahsedildi?i gibi yararl? m?? Maalesef günümüzde alternatif tedaviler hakk?nda internette ve baz? yay?n organlar?nda yararlar? ve mutlaka kullan?lmas? gerekti?i ile ilgili yaz?lar görmekteyiz. Daha da önemlisi de bütün bireylerin bu çekici sadece anektodal verilmi? mucizevi bilgilere inanarak hemen kullanmas? gerçe?i. Food and Drug Administiration (FDA) (Amerikan Besin ve ?laç Kurumu) alternatif yöntemlerin sa?l?k sisteminin temel bir parças? olmad??? görü?ünde. Hatta bu uygulamalar? egzotik, mistik ve baz?lar?n? da tehlikeli bulmaktad?r. Bu uyar?lara ra?men Amerika Birle?ik Devletlerinde alternatif tedavi kullan?m s?kl??? 1990’da % 33,8 iken 1997’de bu oran?n % 42,1’e yükseldi?i bildirilmektedir. Bunun üzerine 1992 y?l?nda National Institutes of Health kendi bünyesinde Alternatif T?p Ofisi kurarak bu kullan?lan ürünlerin insan sa?l??? üzerine etkileri, mekanizmalar?, güvenli?i, maliyeti hakk?nda çal??malara ba?lam??t?r. Günümüzde dahi ço?u kan?ta dayal? bilim taraf?ndan tart??mal? olan bu ürünlerin etki mekanizmalar? çok az bilinmekle beraber, ciddi klinik sorunlar? kullanan bireyler üzrerinde yap?lan deneysel çal??malarla kan?tlanm??t?r. Diyet desteyicilerinin güvenli?i ve etkileri Dietary Supplement Health and Education bildirisinde diyet destekleyicilerinin bir hastal??? te?his eder, tedavi eder, korur gibi bilgileri koyamayaca??n? FDA karar vermi?tir. Örnek verecek olursak, bu sat?n ald???n?z (X) ürün sa?l?kl? prostat fonksiyonunu sa?layabilir, normal idrara ç?k??a yard?mc? olabilir diyebilir. Ancak prostat kanserini önler veya tedavi eder gibi kan?tlanm?? yarg?s?na varacak ?ekilde yazamaz, öneremez. Günümüzde Amerika Birle?ik Devletler’inde dahi do?al (herbal) ürünlerin kalitesini de?erlendirecek hükümetin bir standart? bulunmamaktad?r. Çünkü destekleyicilerin analizleri çok karma??k olmas?ndan kaynaklanan etken madde karma?as?n?n bulunmas? say?lmaktad?r. Diyet destekleyicilerin kalite kontrolündeki en önemli problemleri s?ralayacak olursak: FDA böyle bir ürünün örnek olarak kullan?lmas?na bile müsaade etmemekte Bu ürünlerin ya?am için mutlaka kullan?lmas? gereklili?ini ve düzenli olarak sa?l??a olumlu etki veremeyece?i kan?s?n?n geçerlili?i. Birçok üründe toksik etkilerinin içerisinde karma??k çok maddeyi bar?nd?rd??? için hangisine ait olaca?? kan?tlanamamas? Kontaminasyon, kar??t?rma ve ba?ka bir ?eyin yerine kullanma olas?l??? olarak dü?ünülmektedir. Bu olay? ?öyle aç?klayabiliriz. K?sacas? piyasada sat?lan ürünler FDA taraf?ndan içeri?ine uygun mudur diye analiz yapm??lar. Ayn? etken maddenin olmas? gereken ürünün farkl? paketlerinde ayn? ada ba?l? farkl? etken maddeler bulmu?lard?r. Örne?in ginseng olarak bilinen ürünlerin % 25’i ginseng maddesini içermemi?, % 60’?nda aktif maddenin 0,26-6,85 mg aras?nda olmas? gerekirken 250 mg gibi a??r? yüksek doz etken madde içerdi?ini gözlemi?leridir. Yine melatonin ad?nda diyet destekleyicisinde ürün ne içerdi?i belli olmad??? için parçalamamam??, analiz edilememi?tir. Günümüzde diyet yapma popülerlili?i ile birlikte diyetin baz? destekleyicilerle uygulanmas? h?zla yayg?nla?maktad?r. Tüketicilerin bilinçlenmesi çok önemlidir. Bu nedenle herbal, do?al ve kanser maddelerini içermez ibareleri denetlense dahi birçok üründe kontrol edilemedi?i için risk ta??maz güvenle kullanabilirim anlam?na gelmemektedir. S?k kullan?lan ürünler ve vücut için etkilerini inceleyelim. Coenzim Q 10: Hücre zar? için vazgeçilmez bir unsur olan, hücre içi fonksiyonlarda önemli görevi üstlenen, enerji üretimi için önemli kofaktördür. S?kl?kla kardiyak hastal?klar, diyabet, hipertansiyon ve kas distrofisi gibi hastal?klarda kullan?l?r. Bugün sadece kalp hastal?klar?nda tedavi edici etkisi oldu?u bilinirken, di?er hastal?klarda sa?l??? destekleyici etkisinin olabilece?i ancak tedavi hakk?nda haz?rda bilgilerin olmad??? bildirilmektedir. Coenzim Q 10’un i?tah kayb?, diyare, gastirit gibi ters etkileri bulunmaktad?r. Günde 300 mg’?n üzerinde kullanmak karaci?er foksiyon testlerinden serum aminotransferazlar? yükseltmektedir. Ayr?ca kan?n p?ht?la?ma süresini dü?ürdü?ü bilinmektedir. Dehidroepiandresteron: Daha çok performans artt?r?c? etki olarak kullan?lan adrenal korteksten salg?lanan bir hormon öncüsüdür. Ancak kad?nlarda hepatite, erkeklerde prostat kansere, kad?nlarda endometrial ve meme kanserine neden oldu?u bildirilmi?tir. Genç atletlerde kan lipidlerini yükseltti?i, karaci?er problemlerine ve testislerde hipertrofiye neden oldu?u bulunmu?tur. Ginseng: Çin ve Kore’de iyile?tirmede kullan?lan ‘Panax’ bitkisinden elde edilen ve dünyada çok popüler olarak bilinen üründür. Güçlü afrodizyak oldu?u kabul edilmektedir. Stresin kaybolmas?na, genel ya?amda yenilenmeye ve vücut fonksiyonlar?n?n güçlendirdi?ine inan?lmaktad?r. Bugüne kadar ‘Panax’ etken maddeli ginseng için tehlikeli bir durum rapor edilmemi?tir. Çok s?n?rl? say?da çok geçerlili?i kabul edilememekle birlikte hipertansiyon, sinir sistemi bozukluklar? ve diyare gibi sonuçlar olabilece?i yönünde çal??malar bulunmaktad?r. Gingko: Ginko biloba Çin’de Alzheimer demans tipinde, periferal vasküler hastal?klarda ve kognotif fonksiyon bozukluklar?nda tedavi edici olarak kullan?lmaktad?r. ?çerdi?i flavanoidler sayesinde bu fonksiyonlar? sa?lad??? bildirilmektedir. Yak?n zamanda yap?lan çal??malar orta demansa (unutkanl?k) sahip olan hastalarda ginkgo biloba deste?i ile mental fonksiyonlarda düzelme oldu?u yönündedir. Ancak aspirin ile birlikte kullan?mlarda oküler hemoraji olu?maktad?r. Kalp hastal??? olup aspirin alan bireylerde kesinlikle kullan?lmamal?d?r. Kava: Ülkemizde de?i?ik adlarda destekleyici olarak kullan?lmaktad?r. Endi?e, kuruntu gibi psikolojik sorunlar? çözücü, sedatif (yat??t?r?c?) etkisi nedeniyle kullan?lan üründür. Diyetlerde olu?abilecek s?k?nt?lar? gidermek amac?yla kullan?lmaktad?r. Ancak ?sviçre ve Almanya’da kullanan ki?ilerde karaci?er harabiyeti yaratt??? hatta Alman 3 hastada karaci?er transplantasyonu gerektiren harabiyete kadar giden sorunlar?n olu?tu?u, bir hastan?n da öldü?ü rapor edilmi?tir. Ma Huang: Etken maddesine göre preperat adlar? de?i?mektedir. Ülkemizde efedrin olarak bilinmektedir. Kan bas?nc?n? dü?ürmede, santral sinir sistemi iyile?mesinde, kalp at?m h?z?n?n artt?r?lmas?nda kullan?lmaktad?r. Genellikle kilo veriminin h?zland?r?lmas? için s?kl?kla kullan?lmaktad?r. Çünkü ma Huang i?tah?n kaybolmas?, metabolizman?n h?zlanmas?n? sa?lamakta ancak kan bas?nc?n? artt?rd??? ve kalp krizine veya kalp harabiyetine neden oldu?u için kullan?m?n güvenirlili?i aç?s?ndan soru i?aretleri bulunmaktad?r. Ayr?ca, ba? dönmesi, mide bulant?s?, dikkat kayb? ve aneroksiya en önemli yan etkileridir. FDA efedrin içeren hiçbir maddenin kullan?lmamas? gerekti?i yönünde insanlar? uyarmam?z gerekti?ini bildirmi?tir. Melatonin: Seratonin nörotransmitterini uyaran do?al bir üründür. Genelde çok az melatonin deste?inin Jet lag, uyku bozukluklar?nda etkin olabilece?i dü?ünülmektedir. Ancak melatoninin depresyon ve mide bulant?s?na neden oldu?u bildirilmi?tir. Chromium Picolinate: Piyasada daha çok ya? yak?c?, kas kitlesini artt?r?c?, kan ?ekeri kontrolünü sa?lay?c? ve daha da önemli olarak kandaki ya? seviyesini azalt?c? etkilerinin oldu?u san?lmaktad?r. Baz? kan?tlar ?nsüline ba??ml? olmayan ?eker hastal???nda hiperglisemiden korudu?u gösterilmi?tir. Yaln?z vücuttaki ya? oksidasyonunu ve ya? y?k?m?n? nas?l bir mekanizma ile tetikledi?i bilinmemektedir. Günümüzde toksik etkisi gösterilememi?tir. Fish oil (Bal?k ya??): Bal?k ya?? içerisinde yüksek miktarda vücudun sentez edemedi?i EPA ve DHA ad?nda ya? asidini içeren bir üründür. Kalp hastal?klar?nda kanda trigliserit ad?ndaki ya? çe?idini % 30 kadar azaltarak kan?n ak??kanl???n?n artmas?n? sa?lamaktad?r. 3 aydan uzun süreli kullan?mlarda römotoid artiritli hastalarda eklemlerde yumu?ama, sabah uyan?rken kuvvetin azalmas? gözlenmektedir. Konjuge Linoleik Asit: Evening primrose oil, borage oil, black currant oil olarak piyasada bilinmektedir.) Römotoid artirit ve premenstural sendromun tedavisinde kullan?lmaktad?r. Antidepresan kullananlar ve antikuogulan gibi kan ak??kanl???n? sa?layan ilaçlar?n kullan?m?nda ilac?n biyoyararl?l???n? azaltmaktad?r. Özellikle bu ürün ile hapatotoksisite yaratan ilaçlar kesinlikle kullan?lmamal?d?r. L-Carnitine: Vücudumuzda yap?lan hücrenin enerji ocaklar?na uzun zincirli ya? asitlerinin ta??mas?n? sa?layan maddedir. E?er metabolik bir sorun veya hastal?k yoksa d??ar?dan destek olarak almaya gerek duyulmaz. Bu hastal?k toblolar? Karnitin eksikli?i, uzun zincirli ya? asidi transport bozuklu?u vb… Yüksek doz karnitin al?m? diyare ve mide bulant?s?na neden olmaktad?r. Fitosteroller: Bunlara bitkisel kimyasallar denilebilir. Kandaki kolesterolün dü?ürülmesinde çok iyi sonuç vermektedir. Ancak serum kolesterolunu nas?l dü?ürdü?ü tam aç?klanamam??t?r. Bilinen yan etkisi bulunmamaktad?r. Soya proteini ve isoflavanoidler: ?çerdi?i bitkisel kimyasallar ile kan kolesterolünü dü?ürmekte, kad?nlarda meme kanserine kar?? korumakta, menapozda olu?abilecek sorunlar? oldukça azaltmaktad?r. Bilinen bir yan etkisi bulunmamaktad?r. Alternatif tedavileri kimler uygulamal?d?r? Yukar?da görüldü?ü gibi her destekleyici ayr? bir hastal?k durumunda etkili olabilece?i dü?ünülen veya azda olsa kan?tlanm?? ürünlerdir. Ancak ülkemizde zay?flama iste?inin artmas? ile bireyler geli?i güzel kilo vermek için bu ürünleri kullanmaktad?rlar. Zay?flamada motive edici farkl? metodlar bulunur. Bu ürünlerin etkileri bilinerek birey daha iyi kilo verir diye kullanmak oldukça akla uymayan bir yöntemdir. Kald? ki bireyler yeterli ve dengeli besleniyorlar. Et, yumurta, kurubaklagil grubu; sebze ve meyve grubu; süt ve ürünleri; ekmek ve grubunu diyetlerinde bulunduruyorlar, hedeflenen kilolar?n? koruyorlar ve sa?l?klar?n? tehdit edici sorunlar ya?am?yorlarsa herhangi bir destekleyici kullanmalar? gerekmemektedir. Günümüzde bilgilerin internet ortam?nda bütün bireylerin önüne sunulmas?, bireylerin ya?am tarzlar?na, beslenme durumlar?na, her ?eyden daha da önemlisi estetik görünü?lerine daha önem vermeleri ile bu diyet destekleyicilerinin popüler olmas?na neden olmu?tur. Ço?u alternatif tedavilerin çok etkin olmad???, destekleyicilerin insan ya?am?n?n ileriki süreçlerinde ne gibi sorunlar getirece?i daha kapsaml? olarak belirlenemedi?i ve bu ürünleri kullan?nca daha kaliteli ya?am?n olaca?? garantisinin kesinlikle olmad??? dü?ünülürse; kullanman?n çok anlaml? olmayaca?? sonucu olu?maktad?r. Hastalar?n bilmesi gereken noktalar: Do?al diye tan?t?lan her ?eyin otomatikman çok güvenli olmayaca??n? bilmeleri gerekir. Sa?l???n?z? daha iyi hale getirir ibaresi anlam? her zaman çok do?ru olmayabilir, yard?mc? olabilece?i dü?ünülmelidir. T?bbi do?al destekleyici ve ilaçlar potansiyel olarak sadece fayda sa?lamazlar, ba?ka destekleyiciler ve ilaçlarla toksik etkile?im gösterebilirler. FDA’?nda bildirdi?i gibi, destekleyicilerin kalite kontrol ve pazarlama denetimi denetlenemedi?i için güvenli?inin endi?e verici oldu?u bilinmelidir. Gebelik ve emziklilik döneminde bebe?in anne karn? ve d???ndaki ortamda yapaca?? etkiler nedeniyle bu supplementlerden uzak durulmas? gerekti?i bilinmelidir. Sonuç: Temelde mevsime uygun sebze, meyve tüketimi olan, düzenli fiziksel aktivite yapan, çe?itli besinlerle beslenen, kilosunu koruyan bireyler insan?n ya?am? için gerekli bütün besin ögelerini sa?lam?? olurlar. Ço?u ya?am?n?z? uzat?r, spesifik hastal?klardan kurtar?r, atletik performans sa?lar, seksüel gücü artt?r?r gibi hedefler belirleyerek sat??a sunulan ürünlerin 1994 y?l?nda FDA’?n yay?mlad??? bildiride vitamin ve minerallerde dahil olmak üzere beklenmedik bir sonuçla raporlar?n? aç?klam??lard?r. Bu destekleyiciler kalite ve güvenli besin kategorisinde olamayaca??, bu ürünlerin diyetin bir destekleyicisi gibi kullan?lamayaca??n? belirtmi?lerdir. Bu nedenle yap?lacak içerik, dozaj, kalite ve önerilecek miktar gibi aç??a kavu?mam?? bilgilerin aç?kl??a kavu?mad??? destekleyicilerin tüketiciler taraf?ndan kullan?lmas?n?n uygun olmayaca?? yönünde bilgilerini sunmu?lard?r. Uzm. Dyt. Selahattin Dönmez Beslenme ve Diyet Uzman?